Schaduwwerk

Heelheid en vrijheid

We hebben allemaal kanten van onszelf die we liever verborgen houden. Eigenschappen of gedragingen die we niet volledig accepteren en daarom in de schaduw zetten, die we zeker niet in de spotlight zetten. Voor mij is dat bijvoorbeeld mijn ontspannen, afwachtende kant. In mijn beleving voelt dat al snel als gemakzucht of apathie. Ik identificeer me liever met actie, doorpakken en desnoods vechten. Maar die rustige, afwachtende kant is er ook – en verdient misschien wel meer waardering dan ik hem geef.

C.G. Jung over onze schaduw

Carl Gustav Jung introduceerde het concept van de schaduw als dat deel van onszelf dat we als minder goed of zelfs als donker beschouwen. Vaak worden deze kanten in onze vroege jeugd al gevormd. Wanneer bepaalde emoties of gedragingen door ouderfiguren of de omgeving worden afgekeurd, leren we ze te onderdrukken. Dit proces gebeurt onbewust: we verstoppen delen van onszelf, net zoals een bal die je onder water duwt. Maar zoals bij die bal, zullen onderdrukte emoties en behoeften vroeg of laat weer naar de oppervlakte schieten. Mensen komen soms bij me voor coaching als het ze in het leven te veel kost om de bal onder water te blijven duwen of als die bal een paar keer omhoog is geschoten met alle gevolgen van dien.

Hoe ons schaduwdeel zich in het dagelijks leven laat zien

Het onderdrukken van onze schaduwkant heeft gevolgen. Een veelvoorkomend mechanisme is projectie: we wijzen anderen af op wat we in onszelf niet accepteren. Daniel Ofman ontwikkelde rond 2000 het kernkwadrant-model. Een interessant onderdeel daarvan is de ‘allergie’. Dit betekent dat we ons ergeren aan gedrag van anderen dat onbewust raakt aan iets wat we zelf niet willen erkennen.

Een voorbeeld uit mijn eigen leven: ik kan me ergeren aan mensen die snel om hulp vragen, terwijl ik vind dat ze eerst zelf meer zouden moeten proberen. Waarom roept dit irritatie op? Omdat ik zelf heb geleerd dat hulp vragen betekent dat je ‘tot last bent’ – en dat is precies een schaduwkant die ik bij mezelf heb weggestopt.

Schaduw in organisaties en teams

Het is ook nuttig om in teamcoaching en organisatieontwikkeling aandacht te besteden aan de schaduwzijde. Niet alleen individuen, maar ook organisaties hebben een schaduwkant. Dit zijn de gedragingen, normen of cultuurkenmerken die onbewust worden onderdrukt, omdat ze niet passen binnen het gewenste imago of de bedrijfscultuur. Denk aan teams waarin kennis en kunde zodanig wordt gewaardeerd, dat mensen nog liever bluffen of zichzelf overschreeuwen dan dat ze zouden zeggen “ik weet het even niet”. Door de collectieve schaduw te erkennen en bespreekbaar te maken, kunnen organisaties een gezondere, open cultuur creëren waarin ruimte is voor groei en ontwikkeling.

Van schaduw naar heelheid

Maar wat als we al onze kanten mogen omarmen? Wat als we niet hoeven af te leren, maar juist mogen bijleren? Heelheid betekent dat je alle aspecten van jezelf mag erkennen en ruimte geeft aan wat je eerder hebt onderdrukt. Dit biedt vrijheid: de mogelijkheid om te kiezen hoe je reageert op het leven, in plaats van vast te zitten in automatische patronen.

Door naar je schaduw te kijken en te oefenen met dit deel van jezelf ook toe te laten, creëer je ruimte voor groei. Je hoeft niet te blijven hangen in “zo doen we dat hier nou eenmaal”, maar kunt kiezen voor wat écht bij jou past. En dat is volgens mij een grote vrijheid.